Jongeren schudden ons wakker

Aanjagers van een duurzame toekomst

Als kind groeide ik op met de slogan ‘Een beter milieu begint bij jezelf’. In die tijd werd ook gesproken over ‘zure regen’ en ‘het gat in de ozonlaag’. Giftige zwaveldioxiden van fabrieken kwamen in de lucht en via de regen weer op aarde terecht. Overal zag je kale bomen en de bossen zouden verwoest worden. Onheilspellend vond ik dat in de ozonlaag een gat zat, veroorzaakt door drijfgassen uit bijvoorbeeld spuitbussen en koelkasten. Die laag om de aarde moet ons tegen de gevaarlijke straling van de zon beschermen. Bij beide problemen greep de overheid in. Giftige zwaveldioxiden en drijfgassen werden verboden. Dat er actie werd ondernomen, was mede te danken aan een beweging die op gang kwam onder jongeren. Jongeren verenigden zich en lieten zich horen. Vandaag zie ik hetzelfde gebeuren.

Lange tijd werd gedacht dat jongeren niks hebben met politiek, dat ze maatschappelijk niet betrokken zijn. Wie zich beweegt in de leefwereld van jongeren, ziet dat dit echt anders is. Jongeren zijn betrokken! Ze zijn progressiever dan ooit en maken zich meer zorgen over het klimaat dan ouderen. Jongeren uiten zich alleen meestal op een andere manier. Jongeren gaan normaal gesproken niet massaal de straat op. Het voelt voor jongeren als een grote stap om zo actie te voeren. Vóór corona leek dit wel even te gebeuren.
Symbool van het protest was Greta Thunberg. Ze ging elke schooldag staken voor het Zweedse parlement om aandacht te vragen voor het klimaat. Nu zien we dat jongeren zich vooral op een andere manier laten horen. Het lijkt misschien minder zichtbaar, maar via muziek, via sociale media en in
persoonlijke verhalen proef je dat er echt iets aan de gang is. Jongeren inspireren artiesten, politici en anderen om duurzamer te leven. Ze zijn de aanjagers van een verandering die op gang komt.

Wake-upcall

Voor mijzelf was het nummer ‘All the good girls go to hell’ van Billie Eilish een wake-upcall. In de clip, vol met religieuze verwijzingen, zien we een witte engel naar de aarde vallen. De engel belandt in een grote olievlek waaruit ze nauwelijks kan opstaan. Langzaam komt de engel overeind en ze loopt besmeurd verder door een desolaat landschap, terwijl om haar heen de wereld en ook haar vleugels vlamvatten. Ondertussen zingt ze over bosbranden, de stijgende zeespiegel en we zien dat de wereld in een hel verandert. Een nummer
met een boodschap waarover je een avond met jongeren in gesprek kunt zijn. Ook de Nederlandse zangeres Froukje (20 jaar) verwoordt het sterk in haar nummer ‘Groter dan ik’: ‘De wereld staat in de fik en ik zou het willen blussen maar het vuur is groter dan ik.’

Generatietoets

Dit zet mij aan het denken. Ik realiseer me dat ik vaak wel duurzaam denk, maar niet duurzaam doe. Maar ik zie ook dat jongeren opgroeien in een wereld die in brand staat. Daarbij gaat het overigens niet alleen over het klimaat. Veel beslissingen die zijn en worden genomen, hebben een negatief effect op jongere generaties. Als het gaat om studeren, wonen, corona, krediet, staatsschuld, noem maar op. De rekening wordt doorgeschoven naar jongere generaties. Jongeren maken zich terecht zorgen over de toekomst. Het bracht mij en anderen ertoe om te gaan werken met de ‘generatietoets’. Stel jezelf bij elke keuze de vraag: wat is de impact van deze beslissing, wat zijn de gevolgen voor jongeren? Deze generatietoets zou wat mij betreft een plek mogen krijgen bij iedere keuze die we in de kerk maken.

Oké boomer

Wat ik namelijk proefde bij jongeren was frustratie en machteloosheid. De term ‘Oké boomer’ is hier een uiting van. Met deze kreet reageren jongeren op iedereen die er ouderwets gedachtegoed op nahoudt. Ironisch is wel dat deze term vaak klinkt tegen babyboomers (geboren in 1941-1955) en Generatie X (geboren in 1956-1970). Generaties die juist zelf in verzet kwamen tegen hun ouders en/of massaal gingen protesteren en die nu politiek enorm veel invloed hebben. Als jongeren het vandaag voor het zeggen zouden hebben, dan zou er veel meer actie worden ondernomen voor het klimaat. Daarnaast is er onder jongeren een groot draagvlak om ook zélf iets te doen. Jongeren willen bewuster en beperkter consumeren. Veel jongeren zijn bereid om vaker spullen te hergebruiken. Ze willen het gebruik van plastic terugdringen en minder
vlees eten. Er is een kleine groep jongeren die er niet in gelooft, maar sceptici zie je onder jongeren veel minder dan onder ouderen. De eerlijkheid gebiedt wel te zeggen dat bij jongeren in de praktijk het duurzame gedrag niet altijd uit de verf komt. Ik las ergens de veelzeggende uitspraak: ‘Jongeren zijn vaak klimaatidealisten die nog uit de kast moeten komen.’

Behoefte aan concrete tips

En toch zie ik de jeugd als aanjagers van een duurzame toekomst. Recentelijk is onderzoek gedaan naar het toekomstbeeld van christelijke jongeren, in het bijzonder ten aanzien van de thema’s klimaatverandering en milieuvervuiling. In dat onderzoek komt naar voren dat tachtig procent van de christelijke (kerkelijke) jongeren zich grote zorgen maakt over klimaatverandering. Ze vinden het belangrijk dat er in de kerk veel vaker en praktischer wordt gesproken over klimaatverandering en milieuvervuiling. Christenen moeten worden opgeroepen om mee te doen aan verandering van leefstijl. Door erover te preken, erom te bidden, er samen (open) over na te denken en vooral iets te doen! Daarbij helpt het wanneer een realistisch beeld wordt geschetst van de situatie en de gevolgen van keuzes inzichtelijk worden gemaakt. Jongeren hebben behoefte aan concrete tips. De nummers van Eilish en Froukje kunnen namelijk ook verlammend werken.

In Opgroeien terwijl de wereld in brand staat geeft Yvonne van Sark vier terreinen aan waar jongeren iets kunnen doen: (1) impact als consument, (2) impact als activist, (3) inspraak via politiek en (4) impact hebben in je werk. Voor dit artikel beperk ik me even tot het eerste en hopelijk inspireer ik je tot het lezen van het boek. Hieronder benoem ik drie categorieën waar je als consument impact kunt hebben. Ik omschrijf ze zo dat je er praktisch mee aan de slag kunt gaan.

1. Eten en drinken: duurzaamheid op je bord en in je glas

De meeste milieu-impact (twee derde) heeft vleesconsumptie. Jongeren zijn zich bewust van deze milieu-impact, maar dit omzetten in daden is vaak lastig. Wel zien we dat onder hoogopgeleide stedelijke jongeren vegetarisch en vegan eten soms al de norm is, maar de meeste jongeren eten toch nog graag een hamburger bij de Mac. Ga met jongeren in gesprek over eten en drinken. Schrijf allemaal je eigen eetpatroon voor een week op. Denk met elkaar na of je misschien minder vlees wilt eten, meer groenten of minder snacks. Doe met elkaar online de verspillingsquiz. Bespreek de resultaten met elkaar. Vind je dit veel? Denk je dat je zelf veel eten weggooit? Is het erg als je eten weggooit of maakt het niet uit omdat we toch genoeg hebben?

2. Spullen: bewuster consumeren en/of consuminderen

Maak jezelf en jongeren bewust van de impact van het gebruik van smartphones en andere apparaten. We gaan massaal voor de nieuwste modellen en beste databundels. Alles moet via de smartphone worden bekeken. Ondertussen poppen in heel Nederland datacenters op die enorm veel energie gebruiken. De productie en het gebruik van de smartphone hebben enorm veel impact. Zelf
was ik me daar niet zo van bewust. Ook het maken van kleding heeft veel milieu-impact. De productie van een spijkerbroek vergt bijvoorbeeld tienduizend liter water. En er is veel landbouwgrond nodig voor het verbouwen van katoen. Stimuleer elkaar om na te denken over elke besteding. Heb je het echt nodig? En als je het nodig hebt, kun je het dan tweedehands kopen? Bereken samen op mijnverborgenimpact.nl jouw verborgen impact op de planeet en leer hoe je die kunt verkleinen. Stimuleer elkaar om je te verdiepen in duurzame alternatieven. Zie het als een doorlopende ontdekkingstocht waarin je steeds nieuwe dingen leert.

3. Mobiliteit: duurzamer van A naar B gaan

Veel kilometers worden afgelegd met de auto. De auto is voor velen een statussymbool, al zien we dit afnemen. Het zou goed zijn als we nieuwe gewoontes aanleren waarbij we duurzamer van A naar B gaan. Maar vooral vliegen zorgt voor milieuschade en dat veroorzaakt bij jongeren vliegschaamte. Reizen is namelijk vaak ook een onderdeel van hun identiteitsvorming. Maar wat zou er gebeuren als we massaal niet meer gaan vliegen? Als jij niet meer gaat vliegen? Vanwege haar bekendheid werd Greta Thunberg uitgenodigd bij het World Economic Forum in het Zwitserse plaatsje Davos. Er waren zo’n 1500 aanwezigen, allemaal naar Davos gevlogen met een privéjet. Greta daarentegen reisde 32 uur met de trein. Spreek hier eens over door met elkaar. Wat vind je van Greta, denk je dat haar aanpak werkt? Wat vind je van de mensen die (met hun privéjet) naar Davos vliegen? Hoe kijk je naar Greta en hoe kijk je naar jezelf?

Wakker worden

Tot slot, het is mooi om te laten zien hoe jongeren in beweging komen. Tegelijkertijd realiseer ik me dat er grenzen zijn aan wat wij als mensen kunnen bereiken. Maar jongeren zijn voor mij een bron van hoop. Jongeren belichamen de toekomst, ze zijn ambitieus en zelfbewust. Ik zie bij hen de energie
om ervoor te gaan, ook al proef ik de frustratie. En die frustratie motiveert mij om mee te doen. Sterker nog, wij móéten meedoen. We kunnen het zo groot en heftig maken als we zelf willen, maar soms is het voldoende als we wakker worden. Ben jij wakker? Zou jij iemand wakker kunnen schudden? Deel je betrokkenheid en kennis met anderen. Ga in gesprek op sociale media. Inspireer anderen. Daag jongeren uit dit ook te doen, want jongeren worden zelf het meest geïnspireerd tot actie door hun vrienden en familie.